Sharh Matan Jauharat Al-Tauhid

BBB, 06 Jamadil Akhir 1437 = 15 Mac 2016 (Selasa):

Terdapat beberapa matan ilmu Usuluddin yang terkenal di dalam keilmuan tersebut dan diberi huraian sama ada dalam bentuk sharh atau hashiah. Antara matan-matan yang penting yang telah kita bicarakan ialah Matan Al-`Aqidah al-Tahawi (m.321H.) yang merupakan pendekatan akidah salaf. Matan lain yang penting ialah Matan Umm al-Barahin yang dihasilkan Shaykh Muhammad bin Yusuf al-Sanusi (m. 795H.). Matan ini begitu banyak diberi sharh dan hashiah – termasuk tiga daripadanya di dalam bahasa Melayu (Jawi). Satu yang terpenting yang telah kita bicarakan ialah kitab Bidayat al-Hidayah oleh Shaykh Muhammad Zain bin al-Faqih Jalaluddin Aceh, berdasarkan matan Umm al-Barahin berkenaan. Kitab ini sempurna di sharah oleh Shayk Muhammad Zain di Makkah pada tahun 1170H.

Sebuah lagi matan penting yang menjadi fokus pembicaraan pada kali ini ialah `Matan Jauharat al-Tauhid` yang dihasilkan oleh Shaykh Ibrahim al-Laqani. Jika kedua-dua matan yang telah dibicarakan adalah dalam karangan prosa, tetapi Matan Jauharat al-Tauhid dihasilkan oleh Syaikh Ibrahim al-Laqani ialah di dalam bentuk puisi (Nazam atau syair). Matan Jauharat al-Tauhid antaranya dihashiah oleh Shaykh Ibrahim al-Bayjuri –Shaykh al-Azhar dengan judul Tuhfat al-Murid `ala Jawharat al-Tauhid (1234H.).  Menariknya Matan Jauharat al-Tauhid yang penting ini turut disharah di dalam bahasa Melayu (Jawi) dengan judul Sharh Bagi Matan Jauharat al-Tauhid. Tetapi pensharh di dalam bahasa Melayu tidak diketahui nama pengarang (pensharah). Pada kulit luar dan dalam kitab ini sekadar diberi maklumat ringkas:

Inilah Kitab Sharah Bagi Matan Jauharat al-Tauhid bagi al-Imam al-Shaykh  Ibrahim al-Laqani telah diterjemahkandia  oleh seorang `ulama` Jawi dengan Bahasa Melayu. Jaza Allah Muallafaiha khairan.

Walau bagaimana terdapat sedikit maklumat pada akhir penulisan sharah di dalam bahasa Melayu ini bahawa kitab ini telah selesai dikarang pada hari Rabu, pada bulan Ramadhan 1292H. bertempat di Sambas, Kampung Parit Dalam, Hampir Sultan Muhammad Safiyy al-Din. Sambas terletak pada bahagian Kalimantan Indonesia.

Matan Jauharat al-Tauhid adalah terdiri dari 143 bayt bersama  sharah menjadikan kitab setebal 78 halaman.

Puisi matan berkenaan adalah  berkedudukan sebagaimana kedudukan syair. Satu bayt ialah dua pecahan satu baris. Syair di dalam bahasa Arab adalah berdasarkan timbangan wazan di dalam keilmuan saraf. Biasanya di dalam separuh baris  antara tiga ke lima perkataan. Di dalam bahasa Melayu dikira dari segi suku kata antara  8 hingga 12 suku kata. Tidak ada pembayang maksud sebagaimana pantun di dalam bahasa Melayu, sebaliknya semua kata-kata di dalam syair atau nazam membawa maksud dan mesej. Sependik syair atau nazam adalah satu bayt yang boleh membawa mesej atau kandungan yang hendak disampaikan, tetapi tiada had panjangnya bayt bagi syair atau nazam sebagaimana di dalam Matan Jauharat al-Tauhid membawa kandungan akidah tauhid menurut aliran Sunni adalah sebanyak 143 bayt. Jika bersifat cerita ia boleh sepanjang sebuah buku. Kandungan di dalam Matan Jauharat al-Tauhid adalah persoalan yang berhubung dengan akidah Islam.

Dilihat dari segi kandungan di dalam Matan Jauharat al-Tauhid yang disusun di dalam bahasa secara puisi, nampaknya tidaklah diikuti oleh pensharah dengan menterjemah kepada bentuk puisi terlebih dahulu dan baru diikuti dengan sharah, sebaliknya pensyarah terus terjemah dan mensharahnya secara serentak. Misalnya  selepas basmalah, hamdalah dan salawat di dalam susunan puisi pensharah mempekenalkan Matan Jauharah melalui puisi pengarangnya (Ibrahim al-Laqani)

Wa hadhihi urjuzatun laqqabtuha          *      (Jauharat al-Tauhid) qad hadhdhabtuha

 Ya`ni dan inilah Risalah yang kecil yang  diambil ia daripada dalam batu yang sangat kerasnya halnya itu di dalam laut yang sangat dalamnya yang kunamai ia  `Risalah Jauharat al-Tauhid`   ya`ni ma`nikam yang tiada sepertinya, maka iaitu recana daripada i`tiqad dua Imam Abu al-Hasan al-Ash`ari dan Abu Mansur Maturidi radhiya Allah `anhuma dan sesungguhnya telah kusucikan ia daripada i`tiqad orang yang sesat.

Jelas pensharah tidak menterjemahkan bayt puisi ke dalam bentuk puisi di dalam bahasa Melayu, bahkan terus memberi terjemahan dan sharah secara prosa. Kandungannya bersifat sharah dengan maklumat-maklumat yang tidak ada di dalam matan. Contoh aliran yang dibawa ialah menurut aliran Abu al-Hasan al-Ash`ari dan Abu Mansuir al-Maturidi. Bahasa terjemahan dan huraian adalah bahasa  Melayu lama, gaya Sambas dan bersifat bahasa kitab yang terpengaruh dengan susunan nahu `Arab.

Sebagai contoh diperturunkan sebuah lagi bayt yang bersambungan dengan bayt di atas:

Dan kata Musannif radiya Allah `anhu:

Wa Allah arju fi al-qabul nafi`a         *    Biha muridan fi al-thawab tami`a

Huraian yang diberi terhadap bayt ini oleh sharih begitu panjang, iaitu lebih kurang dua halaman muka surat kitab. Di bawah diambil sebahagian dari permulaan:

Ya`ni  dan mengharap aku akan Allah Subhanahu wa Ta`ala di dalam qabul halnya memberi manfaat dengan risalah itu yang tam`ah di dalam pahala akhirat Amin ya Rabb al-`Alamin, Ya`ni hai Tuhanku qabulkan permintaan musannif ini. (Adapun) erti raja` itu mengharap-harap hati dalam mengesahkan barang suatu yang lagi akan datang beserta mengerjakan sebab yang hasil dengan demikian itu maka inilah recana yang mahmud, maka iaitu daripada setengah sifat hati yang dipuji. (dan erti) nama qabul itu menerima dengan barang sesuatu itu recana daripada reda dengan dia serta tiada i`tirad atas orang yang mengerjakandia. Maka inilah kata `ulama` yang rajih dan kata setengah `ulama`, ya`ni serta diberi pahala ia atas demikian itu (dan erti) tam`ah itu iaitu mengerjakan ibadat kepada Allah Sunhanahu wa Ta`ala keadaan mengharap pahala akhirat, maka iaitu tam`ah yang mahmudah dan adapun tam`ah atas pekerjaan yang bangsa dunia itu, maka iaitu daripada sifat hati yang madhmumah.

(Selepas ini sharah membicaraka konsep ibadat, hukum menuntut ilmu dan sebaginya yang agak panjang. Ini menandakan bahawa sharah yang dibuat  boleh bersifat ringkas, seagaimana bayt pertama yang dipetik di atas, dan bersifat panjang selagi persoalan yang dibicaraka oleh sharah releven dengan apa yang dibawa di dalam matan.

Tetapi suatu yang jelas bahawa matan  yang bermutu ialah matan yang padat dengan persoalan keilmuan yang dibicarakan yang disusun di dalam bahasa indah dan padat sebagaimana yang dibawa oleh Matan Jauharat al-Tauhid yang dibicarakan.

Sekian.