BBB, 16 Zulhijjah 1434 = 21 Oktober 2013 (Isnin):
Telah dibincangkan sejak menerima Islam mulai akhir abad ke
13M. yang bukti jelas dengan penemuan Batu Bersurat Terengganu bertarikh 4
Rajab 702H/22 Februari 1303M. (Penerimaan Islam semestinya sebelum dari tarikh
pengisytiharan ini), maka Terengganu mengalami tiga gelombang pengislaman dan
keilmuan selari dengan perkembangan keislaman dan keilmuan di Alam Melayu.
Gelombang pertama ialah penerimaan Islam itu sendiri yang
serentak dengan pengislaman ialah penerimaan tulisan Jawi yang menjadi alat
terpenting di dalam mempelajari Islam dan penyebaran Islam itu sendiri. Penerimaan Islam dan keperluan membaca
al-Qur`an dan keilmuan Islam menjadi dorongan kepada penerimaan tulisan Jawi.
Penerimaan tulisan Jawi adalah satu sejarah penting di dalam peradaban Melayu.
Dengan penerimaan tulisan Jawi merupakan satu revolusi keilmuan dan pendidikan
di dalam peradaban Melayu. Sebelum dari itu belum ada tradisi penulisan yang berkembang
di tengah masyarakat sebagai mekanisme pembelajaran. Dengan penerimaan tulisan
Jawi keilmuan Islam disampaikan melalui penggunaan tulisan tersebut. Meskipun
pada gelombang pertama Keislaman dan Keilmuan berdasarkan Batu Bersurat Terengganu,
tanpa diketahui bahan-bahan pengajaran yang lain, tetapi sudah cukup memberi
maklumat, bahawa aqidah Islam yang berpegang kepada falsafah tauhid
disampaikan, hukum hakam keislaman dilaksanakan, turut dilaksanakan muamalat
keislaman seperti hutang piutang dan kesalahan jinayah. Terengganu tidak
bersendirian di dalam menerima Islam, tetapi sezaman dengannya ialah Pasai yang
juga menerima Islam sejak akhir abad ke 13M. Bersama dengan perkembangan Islam
dikedua buah negeri berlakunya hubungan dagang antara kedua negeri tersebut.
Kehadiran Islam telah menerima bahasa Melayu yang sebelumnya bersifat
pinggiran, menjadi bahasa perantaraan dalam penyampaian ilmu-ilmu keislaman,
bahkan menjadi lingua franca di Alam Melayu.
(Syed Muhammad Naguib al-Attas, Islam Dalam Sejarah Dan
Kebudayaan Melayu, Universiti Kebangsaan Malaysia, Kuala Lumpur, 1972: 42-43).
Gelombang kedua keislaman dan keilmuan berlaku mulai abad
17, iaitu dengan kelahiran tokoh ulama` Shaykh Abdul Malik bin Abdullah (Tuk Pulau
Manis) yang hidup kira-kira (1633-1726). Ada
beberapa keistimewaan pada gelombang kedua. Tuk Pulau Manis ulama yang belajar
di Makkah sezaman dengan Shaykh Abdul Rauf Singkel. Pada zaman tersebut Terengganu mulai menerima
kesultanan dari Johor, iaitu Sultan Zainal Abdin I, yang Tuk Pulau Manis
terlibat sama dengan perlantikan di Tanjung Baru, Hulu Terengganu (1725) bahkan
Sultan mengahwini anak Tuk Pulau Manis. Jadi keilmuan yang dikembangkan oleh
Tuk Pulau Manis melalui institusi pengajian pondok yang diasasnya bermula di Kg.
Pauh Hulu Terengganu dan dikembangkan di Pulau Manis berikut dengan
penghijrahan Sultan Terengganu ke Kuala Trengganu. Keilmuan Islam dikembangkan
seperti keilmuan aqidah dan fiqh melalui karangan-karangan Tuk Pulau Manis
seperti Kifayah, Kitab Naql, Kayfiyah al-Niyyah dan pada peringkat yang lebih
tinggi ialah pengajian tasawuf melalui kitab Hikam Melayu dan berbagai-bagai
kitab yang lain. Jika pada gelombang pertama semasa di Hulu Terengganu,
Terengganu mempunyai hubungan yang rapat dengan Pasai, maka pada gelombang
kedua Terengganu mempunyai hubungan rapat dengan Aceh yang merupakan Negara
yang maju yang mengambil alih peranan Melaka setelah dikuasai oleh Portugis.
Terengganu juga mempunyai hubungan dari segi tradisi keilmuan. Tuk Pulau Manis
dipercayai pernah belajar di Aceh dan berguru dengan Shaykh Abdul Rauf Singkel
sebelum ke Makkah. Beliau juga berguru dengan guru Shaykh Abdul Rauf Singkel
semasa di Makkah iaitu Shaykh Ibrahim al-Kurani al-Kurdi, lantaran itu
kitab-kitab aliran sunni yang dikarang oleh ulama ` Aceh seperti oleh Shaykh
Nuruddin al-Raniri dan Shaykh Abdul Rauf Singkel digunakan juga di dalam
pengajian di Terengganu, di samping Hikam Melayu digunakan di dalam
pengajian-pengajian di luar dari Terengganu. Pada gelombang kedua keilmuan
Islam makin berkembang dengan kedudukan politik negeri Terengganu yang makin
mantap.
(Shafie Abu Bakar, Persuratan Melayu: Pengucapan Tamadun
Islam, dlm. Tamadun Islam di Malaysia, diselenggarakan oleh Mohd. Taib Osman
dan A. Aziz Deraman, Dewan Bahasa dan Pustaka, Kuala Lumpur, 2000: 416).
Gelombang ketiga ialah puncak tradisi keislaman dan keilmuan
di Terengganu dengan wujudnya pemerintahan yang kukuh di Terengganu di bawah
Baginda Umar (1839-1876) dan Sultan Zainal Abidin ke III (1881-1919). Pada masa
mereka berlakunya pengukuhan pentadbiran yang ditokohi pentadbir-pentadbir
antaranya dari Pulau Duyung seperti Wan Abdullah bin Mohd Amin (Tuk Shaykh
Duyung) dan turunan mereka, dan
semaraknya Terengganu dengan keilmuan, iaitu penerusan Tradisi Pengajian Tuk
Pulau Manis yang berkembang di Beladau-Sungai Rengas yang melahirkan ulama
seperti Abdul Jamal Beladau dan Haji Abdul Malik bin Isa yang sezaman dengan
Sultan Baginda Umar, juga kelahiran tokoh ulama ` terkenal iaitu Shaykh Abdul
Kadir Bukit Bayas yang menyadur kita Nasihat Segala Raja-Raja yang antara
naskhahnya dimiliki oleh Sultan Zainal Abidin III. Satu Institusi keilmuan yang
penting ialah lahirnya ulama` dari kalangan Syed di Terengganu, iaitu Syed
Muhammad bin Zainal Abdin yang banyak mengarang Nazam dan anaknya Syed Abdul
Rahman bin Syed Muhammad (Tukku Paluh) ulama` yang mengarang kitab Ma`arij
al-Lahfan. Ulama-ulama di atas rapat dengan pemerintah Terengganu seperti Haji
Abdul Malik bin Isa dan Shaykh Abdul Kadir Bukit Bayas rapat dengan
pemerintahan Baginda Umar, dan Haji Muhammad bin Abdul Malik sebagaimana Tuk
Shaykh Duyung dan Syed Abdul Rahman bin Muhammad rapat dan menjadi kadhi, mufti dan Shaykh Ulama pada zaman
pemerintahan Sultan Zainal Abidin ke III.
Pada akhir abad 19 negeri Terengganu adalah negeri yang
kukuh dari segi pemerintahan dan mantap dari segi keilmuan. Pelajar-pelajar
yang belajar di Terengganu bukan saja bersifat tempatan, tetapi dari luar dari
Terengganu seperti dari Patani, Johor dan Pahang. Pahlawan Mat Kilau dan
pahlawan-pahlawan dari Pahang yang memberontak menentang British pernah datang
berlindung dan belajar seperti di Pondok Pengajian di Sungai Rengas dan turut
belajar dengan Tukku Paluh pada 1990an. Pengaruh keilmuan meresap ke tengah
masyarakat. Pihak Sultan dan pentadbir mempunyai hubungan rapat dengan ulama`.
Tukku Paluh misalnya sebagai Shaykh al-Ulama` berperanan sama dalam merangka
perlembagaan negeri - Itqan al-Muluk bi Ta`di al-Suluk yang memasukkan
peruntukan bahawa:
Fasal 14
Tegahan Di Atas Raja
Maka tiada lulus dan tiada sah sekali-kali Raja membuat
perjanjian atau menyerahkan negeri dan kerajaannya atau suatu bahagian daripada
kuasa kerajaan atau hukuknya itu kepada sebarang mana-mana kerajaan atau kepada
kuasa-kuasa bangsa Eropah atau lainnya.
(Undang-Undang Bagi Diri Kerajaan Negeri Terengganu, Jabatan
Cetak Kerajaan, Kuala Lumpur, 1973).
Peruntukan ini dimasukkan bagi menghalang kuasa penjajah
mencampuri hal ehwal pentadbiran kerajaan negeri Terengganu. Penjajah British
memang berusaha untuk menguasai negeri Terengganu sebagaimana British telah
menguasai negeri-negeri lain di Tanah Melayu. Bahkan tanpa melalui rundingan
dan persetujuan negeri Terengganu British telah memasukkan negeri Terengganu
sebagai negeri naungannya melalui perjanjian 1919 antara British dengan Siam .
(Shafie Abu Bakar, Peranan Ulama Dan Kesannya Terhadap Sikap
Anti Penjajahan Dengan Rujukan Kepada Pengajaran Tasawwuf Sayid Abdul Rahman
Bin Muhammad (Tok Ku Paloh) Berasaskan Karangannya Ma`arij Al-Lahfanm dlm.
Masyarakat Melayu Abad Ke 19, Jawatankuasa Kolokium, Dewan Bahasa Dan Pustaka,,
Kuala Lumpur, 1991: 185).
Dengan nilai Islam yang tebal di kalangan masyarakat di
Terengganu, maka campur tangan British di Terengganu mencetuskan
penentangan-penentangan di Terengganu terhadap British yang disifatkan sebagai
bangsa kafir itu, seperti penentangan jihad yang dicetuskan oleh Haji Abdul
Rahman Limbong (Abdul Rahman bin Abdul Hamid) dan pengikut-pengikutnya di Hulu
Terengganu pada tahun 1921. Kemarahan terhadap campur tangan British ini
membawa kepada penentangan terbuka yang dikenali sebagai Pemberontakan Tani
1928.
(Rahmat Bin Saripan, Kegelisahan Sosial Pada Tahun-Tahun
1920-an Di Terengganu, Pesaka II, Lembaga Muzium Negeri Terengganu, Kuala
Terengganu, 1984: 1- 23).
Sikap anti penjajahan ini adalah merupakan hasil dari
pendidikan yang dipupuk oleh Islam sejak penerimaan Islam di Terengganu.
Sesungguhnya fajar Islam di Tanah Batu Bersurat melahirkan
ulama-ulama dan kitab-kitab yang memupuk masyarakatnya dengan nilai-nilai Islam
yang terus menjadi identiti yang kukuh bagi rakyat dan negeri Terengganu.
Sekian.
No comments:
Post a Comment